Er is een verschil tussen wat veilig is om te doen en wat je zou mogen doen tijdens een overval. Ik leg eerst zo duidelijk mogelijk uit wat je mag doen als er geweld tegen je gebruikt wordt en daarna wat het meest veilig is om te doen.

Wat je mag doen is bij wet geregeld. Althans, het Wetboek van Strafrecht (WvSr) stelt dat je niet gestraft wordt als je jezelf of iemand anders verdedigt tegen een directe aanval. Bijvoorbeeld, stel je voor dat iemand jou of een collega wil slaan tijdens een overval, en je duwt die persoon met geweld weg om jezelf of je collega te beschermen. Dan zou jouw actie om jullie te verdedigen niet als strafbaar worden gezien. Maar daar gelden wel enkele belangrijke spelregels bij.

De aanval of de dreiging moet “ogenblikkelijk” zijn. Dat wil zeggen dat de aanval of dreiging gaande moet zijn, niet vlak erna bijvoorbeeld. Als de overvaller meteen wegrent na het slaan, dan is de aanval of dreiging al voorbij en hoef je je feitelijk niet meer te verdedigen en mag je geen geweld meer gebruiken.

Als je geweld gebruikt om jezelf of je collega te verdedigen, moet jouw geweld in verhouding staan met het geweld dat tegen jou of je collega wordt gebruikt. Als iemand jullie met zijn vuisten slaat, mag je bijvoorbeeld niet met een vuurwapen gaan schieten als dat niet noodzakelijk is. Terugslaan of duwen mag dan bijvoorbeeld wel. Maar je mag alleen geweld gebruiken als er geen andere optie is. Als je bijvoorbeeld weg zou kunnen rennen, of jezelf in een andere ruimte zou kunnen opsluiten, ontstaat de (juridische) vraag of je dat niet beter had kunnen doen dan geweld gebruiken.

Voor veel mensen voelt bovenstaande onrechtvaardig; een overvaller neemt bewust het risico dat er (grof) geweld tegen hem gebruikt wordt, dat is het risico van het vak, zeggen zij. Daarom hebben ondernemers soms een stok, stofzuigerpijp en zelfs een knuppel achter de toonbank. Maar om bijvoorbeeld wraakacties, eigenrichting, escalatie van geweld en excessief geweld te voorkomen, biedt het Wetboek duidelijkheid en regels om een rechtvaardige reactie op geweld zoveel mogelijk te waarborgen.

Geweld voorkomen heeft natuurlijk de voorkeur. De veilige reactie op een overval bestaat uit het bekende RAAK principe:

Rustig blijven; bedenk dat de overvaller niet voor jou komt! Men wil geld, goederen of jouw voertuig! Denk helpende gedachten zoals bijv.  “Ik geef hem wat hij wil, dan is hij z.s.m. weer weg” of “Als ik doe wat hij zegt, gebruikt hij geen geweld”.

Accepteer; dat je het slachtoffer bent van een overval, je kunt het niet (meer) stoppen! Gehoorzaam alle bevelen. Wees geen ‘held’ en doe niet ‘slim’ of bijdehand. Lieg nooit! Neem de overvaller(s) serieus, ga ervan uit dat men ‘echt’ gewapend is en niet terugdeinst voor geweld.

Afgeven; wat de overvaller ook vraagt. Geef de overvaller snel en direct datgene wat hij wil. DOE ook alles wat hij zegt: “Ga liggen!” Doe dat meteen!! Als je iets niet kunt, hebt of weet, bied dan een alternatief. Voorkom ten alle tijden dat u de indruk wekt dat u tijdrekt of tegenwerkt.

Kijken; maar ALLEEN wanneer dat VEILIG kan!! Eigenlijk dus alleen als je de overvaller moet “helpen” met de buit bijvoorbeeld. Kijken is zeker geen doel op zich. Als je niet kan of wilt kijken is dat niet erg. Richt je voornamelijk op één kloppend signalement bij meerdere daders. Probeer de vluchtrichting en het vluchtmiddel te onthouden; merk, kleur, kenteken, etc. Stel de videobeelden veilig en draag ze over aan de politie.

Inderdaad, dit is makkelijker gezegd dan gedaan; volg daarom de training “Veilig reageren op een overval” als het risico op overvallen bij jou aanwezig is.